Biblioteka publiczna

Działalność Biblioteki Publicznej
im. Elizy Orzeszkowej w Strzegomiu

Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy im. Elizy Orzeszkowej w Strzegomiu wraz ze swoją Filią Nr 2 oraz 5 filiami we wsiach: (Jaroszów, Goczałków, Żelazów, Stanowice, i Kostrza) od 1949 roku pełni ważną rolę w rozwoju kulturalnym na terenie miasta i gminy. Biblioteka w swej nowej siedzibie przy ul. Świdnickiej 21-23, dokąd przeniosła się w 1991r., oferuje swoim czytelnikom księgozbiór w ilości 91650 tomów. Znajduje się tu oddział dziecięcy, wypożyczalnia dla dorosłych, czytelnia oraz dział gromadzenia i opracowywania zbiorów.

Pierwszą bibliotekę w Strzegomiu założyli joannici w roku 1239. Nie mamy wiadomości o jej zasobach, wiemy jednak, że w roku powstania biblioteki zakonnicy kupowali także książki. Zainteresowania intelektualne okazywali w tym okresie również feudałowie świeccy. Paweł –syn Imbrama , interesował się biblioteką i książkami komandorii joannickiej. Uczynił na ten cel osobną fundację. Strzegom należał do najbardziej zgermanizowanych miast na Dolnym Śląsku, o czym świadczą sprawozdania diecezjalne z lat 1842-1895. Mimo to w strzegomskich księgach metrykalnych z tego okresu znajdujemy obok niemieckich także polskie nazwiska, jak: Maria Kowalska, Marianna Michalska, Grzegorz Koskowski, Józef Polak, Franciszek Duda, Franciszek Kosiński i inne, a ówczesny kapelan Weis znał język polski, o czym świadczą zapiski na marginesach tych ksiąg. O polskości Strzegomia świadczą również zachowane do dziś polskie książki i czasopisma. Wydawali je w Strzegomiu bracia Urbanowie, którzy jednocześnie prowadzili tu księgarnię. Przedsiębiorstwo to założył Reinhold Urban 1 września 1900 r. pod nazwą “ Wydawnictwo i księgarnia sortymentowa literatury i sztuki chrześcijańskiej”. Od 1 kwietnia 1903 r współwłaścicielem księgarni został jego starszy brat Teodor. 

Bracia Urbanowie pochodzili ze Świdnicy i byli protestantami. Współpracowali z Polakami mi darzyli ich wielką sympatią. Świadczy o tym fakt, że w czasie pobytu w Bonn(1894) Reinhold wydał własnym kosztem “ Książeczkę Krzyżową” w języku polskim, którą przeznaczył dla mieszkających tam Polaków. W 1898 r. został kierownikiem księgarni “ Blaues Kreuz” w Barmen, a dwa lata później założył własną księgarnię ewangelicką wraz z wydawnictwem. Celem tej placówki było rozpowszechnianie literatury słowiańskiej, a zwłaszcza ewangelii w poszczególnych językach narodów słowiańskich. Urbanowie współpracowali z organizacją misyjną “ Mission fur Sud-Ost Europa”. Celem tej “Misji słowiańskiej” było m.in. szerzenie wiary ewangelickiej wśród ludności południowo- wschodniej Europy, przez wydawanie pism w jej językach narodowych. Księgarnia Urbanów od początku swego istnienia służyła ”organizacji misyjnej” poprzez rozpowszechnianie ewangelickich druków, jak też przez wydawanie polskiego czasopisma ewangelickiego “Dla Wszystkich”. Młodszy z braci – Reinhold należał do zapalonych działaczy misyjnych. Napisał wiele artykułów do sprawozdawczej gazetki misyjnej, wychodzącej pt:Die Mittellungen Mission fur Sud-Ost Europa”, w których z sympatią mówił o narodach słowiańskich, a zwłaszcza o Polakach. Kiedy wybuchła I wojna światowa został powołany do wojska, ale nadal prowadził działalność poprzez rozdawanie pism ewangelickich i czytanie “Nowego Testamentu” w językach narodowych słuchaczy. 

Zginął w lipcu 1917r. między Brodami a Tarnopolem. Teodor Urban objął kierownictwo księgarni w Strzegomiu po swoim młodszym bracie 1 kwietnia 1907r. i prowadził ją do roku 1944. Od 1933r. współpracował z nim Józef Krasek, który był prawdopodobnie zięciem Teodora. W księgarni Urbanów w pierwszych latach jej istnienia pracował również działacz misyjny, księgarz i drukarz mazurski- Franciszek Pośpieszyński. Zarządzał on księgarniami stowarzyszeń misyjnych w Annaberg i Berlinie, a w 1903r. pracował w księgarni u Reinholda Urbana w Strzegomiu. Równocześnie zaznajamiał się z pracą drukarską w leżącym koło Strzegomia Dźwigórzu, w tamtejszej drukarni “Schreibehau- Diesdorf Rettungsanstalten’, która tłoczyła również polskie druki Urbanów. Od Reinholda dowiedział się o Franciszku Pośpieszyńskim pastor Karol Kulisz z Ligotki Kameralnej, który aktywnie współpracował z jego wydawnictwem i wysunął kandydaturę Pośpieszyńskiego na kierownika drukarni w Ostródzie. Przedsiębiorstwo swoje nazwał Pośpieszyński “Mazurską Księgarnią i Drukarnią”. Bracia Urban byli wydawcami polskiego czasopisma ewangelickiego “Dla Wszystkich”. 

Czasopismo to wychodziło w latach 1901-1913. Do roku 1905 było miesięcznikiem, następnie ukazywało się jako dwutygodnik. Redaktorem odpowiedzialnym był pastor Ernst Lohmann, polską wersję redagowali : pastor Karol Kulisz , a od numeru 11/1909r. –Andrzej Cymorek. Pisemko drukowano w Dźwigórzu, a od numeru 20/1915r. u Karola Miarki w Mikołowie. Zawierało ona tlumaczone na język polski artykuły z tygodnika “Fur Alle”, wydawane od 1892 r. w Elberfeld przez Ernesta Lohmana, nakładem F.W. Kohlera. Nr 1 czasopisma “Dla Wszystkich” ukazał się we wrześniu 1901r , ostatni w (nr 16) w sierpniu 1918r. W czasopiśmie tym znajdowały się także artykuły z ewangelickich miesięczników: “Poseł Pokoju” i “Poselstwo Prawdy”, wydawanych przez Franciszka Pośpieszyńskiego w Ostródzie oraz z “Wesołegpo Poselstwa dla Dziatek”, wydawanego przez ewangelickie stowarzyszenie religijne w Londynie. Karol Kulisz redagował gazetkę w latach 1901-1918. 

Był znanym społecznym i narodowym działaczem Śląska Cieszyńskiego. Oprócz “ Dla Wszystkich” redagował także “ Słowo Kościelne”, tłumaczył na język polski książki pisarki słowackiej Krystyny Roy. Największą popularnością cieszyło się opowiadanie pt:” Bez Boga na świecie” przetłumaczone w 1903r. Książka ta, przetłumaczona na 20 języków, była wydawana aż 19 razy. Kulisz wydał także “ Kazania pokutne” oraz opowiadania : “ Trzeba ci być pijakiem?” oraz “ Idąc na śmierć pozdrawiamy Cię Cezarze!”. Aresztowany przez gestapo 1939r. za działalność narodową i polityczną na rzecz przyłączenia Śląska Cieszyńskiego do Polski zginął w obozie koncentracyjnym w Buchenwald w maju 1940r. 

Po Karolu Kuliszu redakcję periodyka “ Dla Wszystkich” objął Andrzej Cymorek. Redagował on również “ Słowo Żywota” i “ Głosy Kościelne”. Cymorkowi zawdzięczamy największą liczbę tłumaczeń twórczości Krystyny Roy, które przez lata były publikowane na łamach wymienionych wyżej czasopism. W pisemku “Dla Wszystkich” spotykamy opowiastki moralizatorskie, sprawozdania z misji ewangelickich, wiersze religijne, listy od czytelników, ogłoszenia o znajdujących się w księgarni Urbanów książkach , obrazach religijnych, kartkach pocztowych. Na pierwszej stronie czasopisma znajdowała się zawsze ilustracja związana tematycznie z treścią pierwszego artykułu. Celem opowiastek moralistycznych, jak też przeznaczeniem całego czasopisma, było ”budzenie żywej wiary w polskim ludu, gdziekolwiek ten lud się znajduje”. Zaznaczano przy tym, że “Dla Wszystkich” “ nie należy i nie służy żadnym interesom, tylko interesom Bożego Królestwa”. Pomimo tej deklaracji możemy znaleźć w nim również artykuły innej treści. Wiele miejsca poświęcono sprawie pijaństwa i jego szkodliwości dla społeczeństwa. 

Najczęściej zagadnienie to omawiały artykuły Krystyny Roy, współzałożycielki “Związku Społecznościowców”, który również walczył z pijaństwem. Poza tym na łamach pisemka ukazywały się artykuły o charakterze oświatowym, mówiące o zasadach wychowawczych dzieci i młodzieży oraz o potrzebie ich kształcenia. Gazetka żywo reagowała na wszystkie klęski żywiołowe, które miały miejsce w latach 1901-1918. Wybuch I wojny światowej znalazł w niej natychmiastowy oddźwięk we wstępnym artykule pt:”1914- zakończenie!?- ciąg dalszy nastąpi !”, w którym autor z wielkim niepokojem przedstawił grozę wojny. W roczniku 15-tym czasopisma zapoczątkowano cykl artykułów pt: “Zadania kobiet w czasie obecnym”. Pisemko towarzyszyło żołnierzom na froncie, o czym świadczą cykle artykułów wydawane pt: “Z listów żołnierzy” i “ Listy z pola walki”. Opisywano w nich nie tylko trudy żołnierzy ale i ich bohaterstwo. Redakcja czasopisma “Dla Wszystkich” starała się pozyskać jak największą popularność wśród ludu. Apelowała więc do czytelników “ o gorliwe rozpowszechnianie pisemka”.” A jednego szukamy, żeby i wśród ukochanego ludu polskiego, było jak najwięcej czytelników. Pisemko to dla swej taniości i dla treści powinno być w każdym domu, gdzie po polsku mówią”. Najczęściej w pisemku omawiano jednak sprawy “Misji chrześcijańskiej”. 

Według danych ze sprawozdania, na całym świecie pracowało wówczas 250 stowarzyszeń misyjnych. Misjonarze zakładali szkółki, szpitale, sierocińce Redaktorzy “Dla Wszystkich” starali się przybliżać czytelnikom dorobek polskiej literatury. W poszczególnych numerach pisma odnajdujemy utwory Jana Kochanowskiego, Mikołaja Reja, Adama Mickiewicza, Antoniego Odyńca, Zygmunta Krasińskiego, Wincentego Pola, Elizy Orzeszkowej, Mieczysława Romanowskiego. 

Z dorobku poetyckiego najwybitniejszego poety polskiego epoki Odrodzenia,, zamieszczono fragmenty fraszek, pieśni oraz przysłowia. Starano się w ten sposób zaszczepić w polskim czytelniku nadzieję lepszej przyszłości. Pisemko miało stałych abonentów, a oprócz tego sprzedawano je okazyjnie na dworcach kolejowych, folwarkach itp. W 1903 r. korzystało z niego 3 tys. czytelników. Do dnia dzisiejszego zachowały się w mieście jedynie pojedyncze egzemplarze czasopisma. Pierwsza i druga wojna światowa spowodowały zniszczenie wielu cennych zabytków literatury. Podobny los spotkał także nasze pisemko, które dzisiaj jest unikatem w Polsce. Nakładem R. Urbana ukazywało się także czasopismo “Wesołe Poselstwo dla Dziatek” wydawane przez ewangelickie stowarzyszenie religijne w Londynie. 

Pierwsze 24 numery czasopisma przesłano do Cieszyna, po czym podjęto jego wydawanie u R. Urbana w Strzegomiu, gdzie ukazał się nr 72- ostatni z dotąd znanych. Było to właściwie dosłowne tłumaczenie angielskiego religijnego pisemka dla dzieci, dokonane przez ks. J.Pindora. Z druków zwartych wydawanych przez braci Urbanów najważniejszymi były: Biblia, Pismo Święte, Psalmy, nowele umoralniające, opowiadania religijne itp. Większość to tłumaczenia z języka niemieckiego, względnie słowackiego. Ogółem nakładem Urbanów wyszło 66 polskich druków.

Wszystkie te wydawnictwa pisane były prostym językiem zrozumiałym dla ludu. Miały one umacniać jego wiarę i utrzymywać narodowego ducha tam, gdzie walka z polskością była najbardziej ostra i najbardziej bezwzględna.

Czytelnicy przychodzą do biblioteki nie tylko po książki. Proponowana jest im tutaj atrakcyjna oferta kulturalna: konkursy, kiermasze książek lekcje biblioteczne, wystawy i spotkania autorskie. Bibliotekę odwiedzili między innymi Maria Kędzierzyna, Krystyna Pająkowa, Henryk Worcell, Aleksander Minkowski, Marian Orloń, Gerard Górnicki, Hanna i Antoni Gucwińscy, Krzysztof Kułaga, oraz Stanisław Nicieja, Oddział dziecięcy organizuje zimowiska i imprezy plenerowe, które cieszą się dużym powodzeniem wśród najmłodszych czytelników.

Dwa razy strzegomianie dostąpili zaszczytu goszczenia w swoim mieście dzieł Krzysztofa Glassa, artysty o międzynarodowej sławie.

Po raz pierwszy dzieła Glassa pojawiły się w Strzegomiu jesienią 2000 roku. Była to pierwsza wystawa po śmierci artysty zorganizowana przez jego brata Tadeusza Bernleitnera. Mieszkańcy Strzegomia mogli zobaczyć obrazy z okresu intensywnej pracy twórczej Glassa, a więc rysunki kawiarniane, te o tematyce żydowskiej, prace nawiązujące do okresu wojennego, a także widoki ,choć bez tych najsłynniejszych – wiedeńskich i paryskich.

Druga wystawa miała miejsce w maju 2001r. Oprócz znanych już strzegomianom dzieł , zaprezentowane zostały plakaty pochodzące z wystaw , w których autor uczestniczył w Japonii ,Austrii, Kanadzie , Polsce i na Węgrzech. Oraz książki z zakresu politologii autorstwa Krzysztofa Glassa.

Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy Strzegom 
im. Elizy Orzeszkowej
ul. Świdnicka 21-23, 58-150 Strzegom
tel. 074 649 24 14,
fax 074 649 27 10
http://www.biblioteka.strzegom.pl  
e-mail: biblioteka@strzegom.pl 

Godziny otwarcia:

• Poniedziałek 9.00. - 17.00
• Wtorek 9.00. - 17.00
• Środa 9.00. - 17.00
• Czwartek 9.00. - 17. 00
• Piątek 10.00. - 15.00