|
O Górze Krzyżowej raz jeszcze
Opracowała: Małgorzata Kus
Góra Krzyżowa jest miejscem doskonale znanym wszystkim
mieszkańcom naszej gminy. Okazuje się jednak, że jej historia
nie jest do końca zgłębiona. Miłośnik historii Strzegomia
Krzysztof Kaszub informuje o tym, czego jeszcze udało mu się
dowiedzieć na temat najwyższego szczytu Wzgórz Strzegomskich.
Spitz-, Berg-, Kreuz-Berg, Kromoła, Góra Krzyżowa to najwyższy
szczyt Wzgórz Strzegomskich - 354 m n.p.m. Wyrasta stromym zwieńczonym
skałkami stożkiem na wschód od Góry Św. Jerzego, górując
nad Strzegomiem. Stanowi charakterystyczny akcent w panoramie
miasta i okolic, a zarazem najcenniejszy obiekt przyrodniczy w
regionie. Widok ze szczytu obejmuje ogromny obszar Niziny Śląskiej,
Masywu Ślęży, Obniżenia Podsudeckiego, Góry Sowie, Wałbrzyskie,
Kamienne oraz Kaczawskie, a za nimi Karkonosze ze Śnieżką.
Góra Krzyżowa jest zbudowana z młodopalezoicznych
granodiorytów, które na wierzchołku przebiły mioceńskie
bazalty tworzące komin wulkaniczny z dajkami. Wyrastają w
postaci skałek o nieregularnych kształtach.
W skałach okalających szczyt występuje szereg nieraz rzadkich
minerałów, minerałów m.in. analcyn, aragonit, bol, kalcyt,
aerolit, chalcedon, opal w formie hialitu, trydymiet, nontronit,
oliwin, pinitoid, argot, natrolit i phillipsyt.
W związku ze złożoną budową geologiczną na Górze Krzyżowej
wykształcił się bardzo cenny zespół roślinności naskalnej i
ciepłolubnej, zwłaszcza na bazaltach, które oprócz szczytowych
skałek tworzą na zboczach usypiska rumoszu. Rosną na nich,
m.in. zanokcica skalna, zanokcica północna, zanokcica murowa,
paprotka zwyczajna, paprotnika krucha. W murawach suchoroślowych
występują, m.in. perłówka orzęsiona, złocień baldachowaty,
kostrzewa blada, przetacznik pagórkowaty, oman szorstki, pięciornik
wyprostowany, krwawnik pospolity, goździk kartuzem, dzwonek
szerokolistny i macierzanka zwyczajna. Występują także rzadki wątrobowiec
i porost. Zbocza porastają lasy grądowe o bogatym składzie
gatunkowym. Występują, m.in. dęby szypułkowe i bezszypułkowe,
graby zwyczajne, buki zwyczajne, lipy drobnolistne i
szerokolistne, klony zwyczajne. W partiach szczytowych i w
podszczycie występuje, m.in. irga zwyczajna - tworząca tu największe
skupisko na Ślasku, róża dzika, róża rdzawa, ligustr
pospolity czy głóg jednoszyjkowy.
Góra Krzyżowa zawsze była popularnym celem spacerów mieszkańców
Strzegomia, którzy doceniali jej walory widokowe, uznawane za
jedne z najlepszych na Przedgórzu Sudeckim.
W XVI wieku na zboczach Góry Krzyżowej i w dawnych sztolniach
kopalni złota sąsiedniej Góry Szerokiej strzegomski lekarz Jan
Montanus odkrył ziemię pieczętną, z której wytwarzano lek w
postaci pastylek znanych w całej Europie pod nazwą "terra
sigillata de stragovia". Prawdopodobnie już wówczas na
wierzchołku Góry Krzyżowej stał drewniany krzyż. Na
zachowanych XVII-wiecznych rycinach z widokiem Strzegomia zawsze
widać stojący na szczycie góry krzyż. Był to wówczas krzyż
drewniany.
9 listopada 1800 r. podczas gwałtownej burzy krzyż został
powalony i całkowicie połamany. Podobnie bylo15 kwietnia 1819 r.
Uderzenie pioruna w trakcie nagłej burzy z wyładowaniami
zniszczyło wówczas drewniany krzyż. Pomysł, aby na szczycie Góry
Krzyżowej postawić mocny trwały krzyż z żelaza, narodził się
w głowie emerytowanego inspektora skarbowego strzegomianina
Gebhardta. W roku 1840 Gebhardt zaczął zbierać datki na ten
cel.
Zbliżała się setna rocznica bitwy pod Strzegomiem, w której
zwycięstwo odniósł król pruski Fryderyk II. Pomysłodawca
wzniesienia krzyża chciał połączyć więc dwa symbole - Wiary
i Zwycięstwa. W tym czasie wśród mieszkańców idea zmiany krzyża
z drewnianego na żelazny miała bardzo małe poparcie. Gebhardt
udał się zatem w podróż po Dolnym Śląsku, aby szukać pomocy
u osób prywatnych, w urzędach i u arystokracji. Swoim pomysłem
zainteresował nawet dwór królewski w Berlinie. Dzięki zebranym
pieniądzom udało się zakupić i obrobić bloki granitowe, które
posłużyły potem na podnóże przyszłego pomnika. Księżna
Albrechata von Preussen, właścicielka giserni w Strachocinie koło
Lądka Zdroju w hrabstwie kłodzkim, przychyliła się do pomysłu
Gebhardta i zezwoliła na odlanie potężnego 2-tonowego krzyża
po zaniżonych kosztach. Dzięki temu wystarczyło również pieniędzy
na modernizację drogi od ulicy Kościuszki do przełęczy dzielącej
Górę Krzyżową od Góry Św. Jerzego oraz na ułożenie prowadzących
na szczyt 100 granitowych stopni (ilość ta nie był przypadkowa,
bo biała upamiętniać setną rocznicę bitwy pod Strzegomiem),
które ułatwiały wejście ludziom starszym i słabym.
Dawniej na jednym z pierwszych stopni był napis:
"Schody te są darem miłości, darem miłości są schody do
nieba". Tablicę tę ufundowały strzegomskie dzieci. Po
przywiezieniu gotowego krzyża do Strzegomia zadano sobie niemało
trudu, aby go wciągnąć na szczyt góry. Uroczyste poświęcenie
krzyża odbyło się dokładnie w stulecie bitwy pod Strzegomiem -
4 czerwca 1845 r.
W nocy z 17 na 18 grudnia 1845 roku nieznani sprawcy zrzucili
po stromym skalnym zboczu potężny żelazny krzyż, który
roztrzaskał się. Ten haniebny czyn został potępiony przez większość
strzegomian i wywołał ogromne zainteresowanie dziełem Gebhardta.
Ludzie dotychczas odnoszący się obojętnie do tego projektu
obecnie zwracali się do pomysłodawcy z chęcią niesienia
pomocy. Gebhardt więc jeszcze raz przystąpił do zbiórki pieniędzy
na ponowne ustawienie krzyża. Została nawet powołana specjalna
komisja, w której zasiedli szacowni obywatele naszego miasta. Księżna
Albrechta zaoferowała przyjęcie kawałków rozbitego krzyża do
swojej huty, aby je przetopić ponownie na krzyż.
Aby zrealizować projekt, należało uzbierać odpowiednią sumę
pieniędzy, tutaj jednak pojawiły się problemy. Mieszkańcy
Strzegomia zubożeli po powodziach i suszach, które nawiedziły
okolice w 1846 i 1847 roku. W 1848 roku na tereny Strzegomia i
Dolnego Śląska dotarła "Wiosna Ludów". To wszystko
sprawiło, że ustawienie krzyża należało odwlec. Dopiero w
1849 roku przystąpiono do zbiórki pieniędzy. Niestety, Gebhardt
nie doczekał postawienia nowego krzyża. Zmarł 25 września 1849
roku. Jednak strzegomianie postanowili kontynuować jego dzieło.
Od początku 1850 roku nowa komisja społeczna z burmistrzem
Scheiderem przystąpiła do zbiórki pieniędzy. Szybko zebrano
brakującą sumę i wpłacono ją do kasy giserni w Strachocinie.
Na początku czerwca tegoż roku przetransportowano nowy krzyż
za pomocą kilku furmanek z końmi, które użyczyli gospodarze ze
Starego Strzegomia. 7 czerwca wwieziono na szczyt pięciometrowy
krzyż i uroczyście położono kamień węgielny pod przyszły
pomnik. Montaż pomnika trwał cztery miesiące. 15 października
budowniczowie uroczyście przekazali pomnik władzom miasta, a 18
października wikary Niepelt z kościoła pw. św. Piotra i św.
Pawła dokonał jego poświęcenia. Na krzyżu umieszczono pozłacaną
figurę Chrystusa z cynku, a na cokole pomnika były tablice z
napisami. Przy pięknej słonecznej pogodzie figura była widoczna
z odległości wielu kilometrów.
Na cokole pomnika od strony miasta widniał napis na tablicy żelaznej:
"Jezus Chrystus, wczoraj, dziś i taki sam na wieki".
Z tyłu cokołu umieszczono zaś napis: "Wielce szanownym
dawcom i fundatorom tego pomnika - składa podziękowania Gebhardt."
Z lewej strony napisano:"Ci, którzy tam w dolinie kiedyś
walczyli i polegli, po śmierci leżą pojednani. Spoczywajcie w
poczuciu spełnionego obowiązku. 4 czerwiec 1745 roku."
Krzyż stal się celem spacerów, a wierzchołek Góry Krzyżowej
zyskał jeszcze na popularności po zbudowaniu na przełęczy
dzielącej go od Góry Św. Jerzego schroniska i restauracji.
1 czerwca 1945 roku żołnierze Armii Sowieckiej, którzy w tym
czasie stacjonowali w Strzegomiu, będąc pod wpływem alkoholu,
wtargnęli na plebanię kościoła pw. św. Piotra i św. Pawła.
Księdza zaprowadzono w kierunku Góry Krzyżowej i zgładzono.
Sowieci przecięli także serią z karabinu maszynowego figurę
Chrystusa na krzyżu. Dolna część figury zaginęła
bezpowrotnie, natomiast górna, dzięki dobrej woli nieznanego
mieszkańca Strzegomia, została uratowana i przetrwała do
naszych czasów.
W 1969 roku strzegomianin pan Tworkowski zgłosił się do księdza
proboszcza Stanisława Siwca i poinformował, że posiada górną
połowę postaci Jezusa z krzyża. Ksiądz zabezpieczył
zniszczony zabytek i przechowywał go u siebie na plebani. Na początku
lat dziewięćdziesiątych odżył projekt, aby postać Chrystusa
wróciła na szczyt najwyższej strzegomskiej góry, Przygotowania
trwały kilka miesięcy. Zdecydowano, że na krzyżu zawiśnie
nowa postać Zbawiciela odlana z białego tworzywa sztucznego.
Natomiast zachowana połowa figury został oczyszczona i
wystawiona w kościele pw. św. Piotra i św. Pawła. Można ją
oglądać w transepcie południowym strzegomskiej fary.
1 października 1995 roku w godzinach popołudniowych rozpoczęła
się msza św. Na placu, gdzie dawniej stała muszla koncertowa. Głównym
motywem był krzyż i jego historia. Licznie zgromadzeni
strzegomianie byli świadkami poświęcenia żelaznego krzyża i
figury Chrystusa przez księdza Siwca.
Z miasta doprowadzono drogę krzyżową, która kończy się na
przełęczy u podnóża stopni na szczyt, przy fundamentach
schroniska rozebranego w latach pięćdziesiątych. Stacje mają
kształt kamiennych krzyży na wzór krzyża pokutnego z okolic
Nowego Jawornika.
|